¹پەتای تەمبەڵی

گەشتی خوێندنت

بۆ ئەوەی زوو فریای قوتابخانە بکەویت ساڵێک گەورە کرایت. لە پۆلی یەکەمی سەرەتایی هەموو ڕۆژێک پێت دەوترا: «بخوێنە بۆ ئەوەی بچیتە دوو». لە پۆلی دووەم و قۆناغەکانی تردا هەموو ڕۆژێک پێت دەوترا: «بخوێنە بۆ ئەوەی بچیتە قۆناغی داهاتوو». لە خوێندنگەی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەییشدا هەموو ڕۆژێک پێت دەوترا: «بخوێنە بۆ ئەوەی ببی بە شتێک».

گەشتی خێزانییت

بێگومان کەسێتییەکی پەلەکەرت لێ دروست بوو. بۆیە هەموو ڕۆژێک پەلەت لە ماڵەوە دەکرد هاوسەرگیری بکەیت، بۆیە لە نۆزدە ساڵاندا هاوسەرگیریت کرد. کە بە زانکۆ گەیشتیت، لە مانگی یەکەوە دەچوویت بۆ سەیرانی نەورۆز. لە مانگی دووەوە دەچوویت بۆ ئاهەنگی دەرچوون! ئەوەندە پەلەت بوو، خێرا منداڵێکت خستەوە.

گەشتی کارت

هەموو ڕۆژێک واستەیەکت دەکرد تا لە فەرمانگەیەکی حکومیدا داتبمەزرێنن. تەنها فەرمانگەی حکومیشت دەویست، چونکە لات وا بوو شوێنی کاری تر بڕاوە لای حکومەت نەبێت. پاشان بوویت بە فەرمانبەری حکومەت. کە دامەزرایت (نێوان خۆمان بێت) بە درۆوە نوخشەت لە یەک دوو ناسیاوی خۆیشت کرد.

دەبێت هەموو بەیانییەک بوومەلەرزەیەکی پلە نۆ ڕوو بدات تا تۆ ڕابیت و بچیت بۆ کارەکەت. هەنگاوێک بۆ پێشەوە و سیان بۆ دواوە دەچیت بۆ فەرمانگەکەت. مەزاجیشت شەڕی لێ دەپرژێت و هێشتا ڕانەبووە. لانیکەم چارەکێک درەنگ دەگەیتە فەرمانگەکەت.

چۆنێتیی کارت

کاتژمێر نۆ لە نووسینگەکەی خۆتدا و لەسەر مێزی کارەکەت ژەمێک نان دەخۆیت. کاتژمێر دە تۆزێک گوڵەبەڕۆژە دەخۆیت. کاتژمێر دە و نیو چایەک بە دەم باسی لەپاشملەی خەڵکانێک و حیلکەحیلکی ڕووکەشەوە بە نیو کاژێر دەخۆیتەوە. کاتژمێر دوانزە و چارەک لەبەر بۆنی پیاز کەس ناتوانێت سەردانی ژوورەکەت بکات. کاتژمێر دوانزە و نیو بە خەڵک دەڵێیت: «کاتی کار تەواو بوو».

بە درێژایی کاتی «کار»ەکەشت بە دڵی خۆت وەڵامی سەد تەلەفۆنی خزم و هاوڕێ و کەسوکار دەدەیتەوە و خەڵکانیشت لە بەردەمتدا ڕاوەستاندووە. هاووڵاتییان دەشکێنیت، هاوکارییان ناکەیت، ڕێنموونییان ناکەیت. لە ناخی دڵتەوە ڕقت لە هاووڵاتییانی بەردەمتە کە بوونەتە هۆی ئەوەی تۆ ئارامیت لێ تێکبچێت، وەک مەڕوماڵات تەماشایان دەکەیت، بۆت بکرێت لێشیان دەدەیت. لە خۆتەوە بە خەڵک دەڵێیت: «بڕۆ دوو مانگی تر وەرەوە!» تەنها لەبەر ئەوەی وزەت نییە ئەو ڕۆژە کارەکەیان ڕایی بکەیت. لەگەڵ وشەی ناکرێدا هاوسەرگیرییەکی زمانەوانییت کردووە.

 کاتژمێر یەکی نیوەڕۆ لە ماڵەوەیت. سەری مانگیش کە کرێی ئەم گەشتە ڕۆژانەیەت وەردەگریت خۆت بە شایستەی زیاتر دەزانیت، چونکە فڵان کەس لە فڵان شوێندا، کە هەر وەک تۆ وایە بەڵام لە پلەیەکی بەرزتردا، زیاتر وەردەگرێت.

پاڵنەرت چی بوو؟ تەمبەڵی؟

من دڵنیام لەبەر «خانەنشینی» هەوڵت دەدا لە کەرتی حکومیدا دابمەزرێیت، تا کە پیر بوویت مووچەی خانەنشینی بەرانبەر ئەو هەموو خزمەتە پڕ لە بۆنی پیازە وەربگریت. خۆ بە شایستەی زیاتر زانین خوویەکی خراپ نییە، بەڵام لە بەراورددا کەسێکی تر بهێنە بەر چاوت کە لەو بڕە مووچەیەی تۆ کەمتر وەردەگرێت و زیاتریش و بگرە تا پلەی تینپڕووکێنی کار دەکات.

پەیوەندیی تۆ و کات چۆنە؟

تۆ لە پێناوی ئەمڕۆدا ناژییت، بەردەوام لە کاتێکی تردا دەژیت. بۆ ئەوەی ئایندەیەکی گەش بەرهەم بهێنیت، ناکرێت ئێستا خۆت لە خەیاڵتدا تیایدا بژییت. وێنای ئەو ئایندەیە بکە، بەڵام دەبێت لە ئەمڕۆوە بۆی بچیت. لە پێناوی مووچەی چل ساڵی تردا ئەمڕۆ دڵی کەسێک مەشکێنە. ئایندە بەلەمێکە هەموومانی تێداین، ئەگەر نوقم بوو هەموو پێکەوە نوقم دەبین. ناکرێت تۆ تەنها خەمی ئایندەی خۆتت هەبێت و ماف و ئەرکی خۆت و ماف و ئەرکی ئەوانی تر پشتگوێ بخەیت، ئەگەر کاری بەرانبەرەکەت ئاسان ببێت، کاری تۆش ئاسان دەبێت. بۆیە لە ئاسانکردنی کارەکاندا بەشدار ببە.

شوێنکاری تریش هەن

چەندین بەشگە (کۆمپانیا) و ڕێکخراو و کەرتی تایبەتی هەن، ڕەنگە بتوانیت مووچەیەکی زیاتریش تیایاندا بشایستێنیت. بەڵام بەشگە و ڕێکخراو و کەرتی تایبەت داوای ئاستێکی بەرزتر و کارێکی زیاترت لێ دەکەن. زنۆقت لە کاری زیاتر نەچێت! شایستاندنی ئەو مووچەیەی وەریدەگریت ئاسوودەیی دەروونی بە دوادا دێت. چون دڵنیایت ئەو مووچەیەی وەرتگرتووە بەرهەمی خزمەت و ماندووێتییەکی ڕاستی بووە.

تۆوی ئایندە لە دەستی تۆدایە

کە ئەوەندەش ئەو خانەنشینییەت لا پیرۆزە، ئەوا بیرێک بکەوە: سبەی ناتەوێت کە پیر بوویت و توانای ڕێکردنت نەما، بچیتە بانکێکەوە و فەرمانبەرە گەنجەکانی بانکەکە وەک ئێستای خۆت مامەڵەت لەگەڵدا بکەن. ناتەوێت دڵت بشکێنن و بە کەم تەماشات بکەن و کارەکەت بۆ جێبەجێ نەکەن. ئەگەر ئەوانەت ناوێت بەرانبەر بە خۆت بکرێن، خۆت بەرانبەر بە خەڵکی تر مەیانکە.

کلیلی چارەکان کوان؟

بەرنامەکانی کۆمپیوتەر فێر بە. دوو شتی جیاواز فێر بە. زمانی تر فێر بە. با خەونی گەورەت هەبێت. با خولیات هەبێت. با ئامانجت بە سوودی خۆت و نەتەوەکەشت بێت. ئەوەندە لە نەزانیی خۆتەوە سەرزەنشتی زمانەکەی دایکت مەکە کە تەنها هەر ئەو زمانەش دەزانیت!

تۆ وا دەزانیت حکومەت کێیە؟ هەر خۆتیت، بەڵام چەند خۆتێک. ئەگەر تۆ باش بیت ژیان باش دەبێت. ئەگەر تۆ باش بیت ئایندە باش دەبێت. ئەگەر تۆ باش بیت وڵات باش دەبێت. ژیان شایستەی خۆماندووکردنە، شایستەی هەوڵبۆدانە، شایستەی شایستاندنی ڕاستینەیە. پەرە بە خۆت بدە، خۆت کلیلی چارەکانیت، یان بەشێکیت لە کلیلە گەورەکەی چارەکان.

ئێستات چاک بکە، بەیانی هەر ئێستایەکی ترە، ئەگەر لەسەر بنەمای ئەم ئێستا پەرەپێدراوەت بونیاد بنرێت، ئەوا دڵنیا بە باشتر دەبێت، ئەگەر لەسەر بنەمای ژیانە کۆنەکەشت بونیاد بنرێت، ئەوا دڵنیا بە دۆزەخ دەبێت.

تێبینی لەسەر وشەی تەمبەڵی

تەمبەڵی: تەمبەڵی لە تەمبەڵ-ەوە هاتووە. لە ڕیشەدا وشەیەکی لێکدراوە لە تەن و بەڵ پێک هاتووە. تەن واتە لەش، وەک لە وشەی تەندروستی-دا هەیە. بەڵ واتە ئەوەی ئاوساوە، وەک برنج کە زۆر ئاو دەکێشێت بەڵ دەبێت و قورس و زل دەبێت. کەواتە تەنبەڵ لە ڕیشەدا واتە ئەوەی لەشی ئەوەندە ئاوساوە کە ناتوانێت کار بکات و هەڵبسووڕێت. دەنگی م لە پێش دەنگی ب-دا گۆڕاوە و بووە بە م. بە تەمەڵ و تەممەڵ و تەنبەڵ-یش دەنووسرێت.

---

1. لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥دا نووسیومە. لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٢١ و ٢٦ی شوباتی ٢٠٢٥دا پیایدا چوومەتەوە.
   ↩︎