دەسەڵات و مرۆڤ1
سەربردەی ڕاکردنی بەیانییەک
هەندێک جار بەیانییان دەچم بۆ ڕاکردن.
- بۆچی؟ قەرزاریت؟
مەبەستم وەرزشە. لەولا ماڵی خۆمانەوە تا گڵەزەردە دەشتاییەکی فراوانە و لەوێ ڕادەکەم. هەندێک جار تووشی بەزمی سەیر دەبم. بەیانییەک زۆر ڕامکرد و کەمێک وەستام و لە ئاسمان ڕامام. مانگ چواردە بوو و هێشتا بە ئاسمانەوە مابوو، بە دەستییەکەم وێنەیەکی خۆم و مانگم گرت و کەوتمەوە ڕێ.
لەو ناوەدا بنکەیەکی لێیە، نازانم هی چییە، بەڵام هەندێک یاساوڵ بە جلی سەربازییەوە دەبینم. بە جۆرێتیی باڵەخانە داڕماو و کۆنەکەیان و جلوبەرگی سەربازە هەژار-دیارەکانیاندا بێت، وا دیارە شوێنێکی ئەوەندە ستراتیژی نییە.
دوای ئەوەی وێنەکەم گرت و گەڕامەوە، یەکێک لەو یاساوڵانە چاوەڕێی گەڕانەوەمی دەکرد و لەسەر ڕێ بۆم وەستابوو. هەر کە نزیک بوومەوە و زانیم نیازی وایە قسەم لەگەڵدا بکات، بیستۆکم لە گوێ دەرهێنا و موزیکەکەم وەستاند و وەستام.
ڕووبەڕووبوونەوەم لەگەڵ یاساوڵێکدا
یاساوڵەکە یەکسەر پرسیی:
– کاکە، ئەوە چی بوو لەوێ مۆبایلت دەرهێنا؟ وێنەت گرت؟
وەڵامیم دایەوە و وتم:
– بەڵێ.
وتی:
– کاکە قەدەغەیە!
منیش پرسیم:
– چی؟
وتی:
– وێنەگرتن.
پرسیم:
– بۆچی؟
وتی:
– کاکە ئەمە پەیوەندیی بە ئاسایشەوە هەیە، خۆت دەزانیت ئێستا شەڕ هەیە و داعش هەیە و تیرۆریست هەیە…
ئیتر ئاوها پەیامی قسەکەی تەواو نەکرد و چاوەڕێی دەکرد من خۆم وتەکانی ئەو لە مێشکی خۆمدا تەواو بکەم و لێی تێبگەم. پێیم وت:
– قوربان، ئەگەر سەرنجێکی شێوەم بدەیت کە بە شۆرت و کالە و تیشێرتێکەوەم و بیستۆکێکم لە گوێدایە و ڕادەکەم، پێم وا بێت هەموو کەس بمبینێت دەزانێت کە بۆ وەرزش هاتووم. ئینجا قوربان تەماشایەکم بکە، لە تیرۆریست دەچم؟ لە داعش دەچم؟
یاساوڵەکە وەڵامی دامەوە و وتی:
– نا، کاکە، مەبەستم ئەوە نەبوو کە تۆ تیرۆریستیت.
وتم:
– قوربان، یان من کوردییەکەم باش نییە، یان مەبەستت ئەوە بوو.
دیسان دووپاتی کردەوە و وتی:
– نا، کاکە، من ویستم بڵێم وێنەگرتن لەوێدا قەدەغەیە.
وتم:
– قوربان گیان، وێنەیەکی مانگ و خۆمم گرت، جا ئەگەر هەر کامێک لە مانگ یان من موڵکی بەڕێزتین ئەوا پێم بڵێ با داوای لێبوردنت لێ بکەم و هەر ئێستاش وێنەکان بسڕمەوە.
یاساوڵەکە وتی:
– نا، کاکە، بەڵام ئێمە پێمان وتراوە کە وێنەگرتن لەو دەشتاییەدا قەدەغەیە.
کەمێک وەستام و بیرێکم کردەوە بە شێوەیەکی تر پەیامەکەم بگەیەنم. وتم:
– قوربان، ئا ئەویا دەبینیت؟
لەگەڵ وتنی ئەم قسەیە و لەمسەر بۆ ئەوسەری مەودوای بینینی هەردووکمان دەستم ڕاکێشا. یاساوڵەکەش وتی:
– بەڵێ دەیبینم.
وتم:
– قوربان، ئەوە پانزە دۆنمی هی منە، من هەر لەناو زەویی خۆمدا وێنەم گرتووە!
یاساوڵەکە بێدەنگ بوو، تەماشایەکی منی کرد و تەماشای دەشتاییەکەی کرد. زانیم ئێستا چیتر ئەو دەشتاییە وەک کەمێک لەوەوبەر نابینێتەوە. هەرچەند تەماشای دەکات بیر لەوە دەکاتەوە بۆچی دەبێت ئەوە موڵکی من بێت و ئەو یاساوڵ بێت؟
یاساوڵەکە بێدەنگ بوو، منیش بێدەنگییەکەم قۆستەوە بۆ ئەوەی کەمێکی تر دۆخی دەروونە ورووژاوەکەی هێور بکەمەوە. وتم:
– ئەوەش ماڵمانە لەو شوقانەداین، هەر کێشەیەکیش بە بۆنەی منەوە ڕووی دا وەرن هەر بە مشتەکۆڵە بمبەن بۆ ئاسایش.
یاساوڵەکە هەر بێدەنگ بوو. ئینجا بڕیارم دا لێی بگەڕێم تا درێژە بە بەیانییەکەی بدات. لێم پرسی:
– قوربان، خزمەتێکت پێویست نییە؟
وەڵامی دامەوە و وتی:
– نا براکەم.
بە ڕێزەوە پێم وت:
– ڕێزت هەیە، بەیانییەکی خۆش.
بیستۆکم لە گوێ کردەوە و موزیکەکەم داگیرساندەوە و کەوتمەوە ڕاکردنی خۆم.
ئەمڕۆ بەرهەمی دوێنێیە!
من کەسێکی ئاژەڵدۆست نیم. ڕاستت بوێت، کاتی خۆی لە مزگەوتدا فێریان کردم کە ئەگەر ژنێک بە لامدا تێپەڕی و قاچی ڕووت بوو من بە شرینقە تێزاب بکەم بە قاچیدا. لە دینداریدا ئێرە خاڵی وەرچەرخانی بیری من بوو.
باشە بۆچی تێزاب بە قاچی خەڵکدا بکەم؟ جلوبەرگ و شێوازی پۆشینی خەڵک کەی پەیوەندیی بە منەوە هەیە؟ باشە تێزاب پرژاندن بە قاچی خەڵکدا حوکمدان و سزادان نییە؟ ئەی ناڵێن خودا هەیە و خۆی لێپرسینەوە دەکات و لە ئێمە زاناتر و داناترە و بە لێزانیی خۆی سزای خەڵکان دەدات یان پاداشتیان دەداتەوە؟ ئەی کەواتە من کێم لە خۆمەوە لەسەر زەوی ڕۆڵی خودا ببینم و سزای ژنێک بدەم؟ من چوزانم ئەو ژنە کێیە و چییە و چیرۆک و نهێنی و بیروبۆچوون و نیازەکانی چین؟ من بۆچی ببم بە خودا؟
ئەو کاتە پێم وا بوو ئەمە خۆهەڵقورتاندنە لە کاری خودادا، خودا لە من باشتر دەزانێت کێ سزا دەدات و کێش پاداشت دەکات، باشتر وایە لێبگەڕێم خۆم و خەڵک بە ئاشتی بژین و لێپرسینەوەش بۆ خودا بە جێ بهێڵم.
خۆشبەختانە هەرگیز کاری وام نەکرد. وردەوردەش باوەڕم لاواز دەبوو. چونکە ئەم پرسیارانەم منیان خستە نێو پرسیاری ترەوە بەرانبەر بە لایەنە لاواز و نالۆژیکی و دژیەکەکانی تری دین کە لە منداڵیماندا زەفەرمان پێ برابوو و لە مێشکماندا وەک باوەڕی کوێرانە چەسپێنرابوون.
باوەڕم لاواز بوو
ئەگەر چاوی ماڵەوەم لەسەر نەبووایە نوێژم نەدەکرد. ئەگەر ئاگادار نەبوونایە بە بێ دەستنوێژ نوێژم دەکرد. ئەگەر دایکم لە ژوورەکەی ئەودیوەوە پێی بوتمایە: «نوێژ بکە»، ڕیکعاتم لە نوێژەکە کەم دەکردەوە. هیچ سوورەت و ئایەتێکم نەدەخوێند. هەر وەکو فاتیحای پرسەگێڕان تا بیست و پێنجم دەبژارد و ئەڵلاهوئەکبەر. ئاوا نوێژەکەم تەواو دەکرد.
تا ڕۆژێک وتم ئەمەی من دەیکەم خۆخڵەتاندنە! بڕیارم دا نوێژ نەکەم. ئینجا ماڵەوە لێیان پرسیم:
– نەوا بۆچی ناچیت بۆ نوێژ؟
وەڵامم دانەوە و وتم:
– چونکە نایکەم!
ئینجا ئەوان بە سەرسامییەوە وەک بڵێیت هەرگیز خۆیان بۆ وەڵامی وەها ئامادە نەکردبێت و هەرگیز ئەوەیان بە هەڵبژاردە نەزانیبێت کە شتێک هەیە ناوی نوێژنەکردنە، بە سەرسامییەوە پرسییان:
– چییییییی؟
منیش بۆ ئەوەی لە کورتی بیبڕمەوە، پێم وتن:
– گوێ بگرن، یەک کەس پێم نەڵێت نوێژ بکە و مەیکە، تێگەیشتن؟ چیتر لە کەسی قبوڵ ناکەم ئامۆژگاریم بکات و ڕێم بۆ دابنێت. من لەمەودوا خۆم ڕێی ژیانی خۆم دەگرم. دەشچمە گۆڕی خۆمەوە.
دوای ئەمەش لەگەڵ هەموو بانگێکدا بیریان دەخستمەوە کە کاتی نوێژە. وەک بڵێیت بانگەکە دەنگەکەی ڕۆژەڕۆیەک ناڕوات و لەگەڵ هەموو هاوارێکی مەلادا ماڵەکەمان نالەرێتەوە! منیش یەکبەیەکی ئەم ئاگادارییانەم پشگوێ دەخست. دوای چەند مانگێک دووبارەبوونەوەی ئەم باسە ناخۆشە، ئیتر پێمیان نەوتەوە چی دەکەم و چی ناکەم.
مەبەستم پاشخانی خۆمە
مەبەستم نەبوو باسی خاڵی وەرچەرخانی دینداریم بکەم، بەڵام لەبەر ئەوەی باسی بابەتێکی هەستیارم کرد، بۆیە درێژەم پێی دا. ئەوەی مەبەستم بوو باسی بکەم ئەو پەروەردە جوانکیلەیە بوو کە من هەمبووە. ئێمە فێر کرابووین ڕقمان لە هەموو ئاژەڵێکی تر بێت، بە تایبەتی ئەو جۆرەی ئاژەڵ کە پێی دەڵێن مرۆڤ! تا ئێستاش ناتوانم ئاژەڵم هەبێت، ناتوانم پشیلەیەک بە خێو بکەم. تەنانەت کاتێک هاوڕێیەک سەگێکی پێبێت هەوڵ دەدەم دوور بکەومەوە تا سەگەکە بە لامدا نەیەت.
ئەمە گرێیەکی منداڵییە و تا ئێستا بۆم نەکراوەتەوە. هەوڵیشم داوە ئەم گرێیە بکەمەوە، وەک لەو وێنەیەدا دەیبینن کە نازانم چۆن دەست بدەمە ئەو پشیلە بەستەزمانە!2 ئاژەڵدۆست نیم، بەڵام دوژمنیشیان نیم. لە هەموو ژیانمدا بەردێکم نەگرتووەتە پشیلەیەک و شانازیشم پێوەی.
دەسەڵاتە گاڵتینەکەمان مەرگی ئەوانی دەهێنا
شەوێک منداڵانی گەڕەک کۆ بوونەوە و بۆقێکیان بە زیندوویی سووتاند. ئەو قیڕەقیڕەی ئەو بۆقە داماوە لە ئاویلکەدا دەیکرد تا ئێستاش لە مێشکمدا دەزرنگێتەوە. ئەو کاتە کە منداڵیش بووم، لەو دۆزەخەدا بەشداریم نەکرد کە بۆ بۆقەکەیان ڕاخست. کە گەورەش بووم ئەو دێڕەی بایۆنی بۆریسثێنسم خوێندەوە کە دەڵێت:
«هەرچەندە منداڵەکان بۆ خۆشی و گاڵتە بەردیان دەگرتە بۆقەکان، کەچی بۆقەکان بە گاڵتە و خۆشییەوە نەدەمردن، بەڵکو بە جۆشەوە دەمردن».
چونکە ئەو وێنەیە لە منداڵیی خۆمدا هەبوو، زۆر سەرنجمی ڕاکێشا.
لە ماڵەوەم دەدزی بۆ پشیلە
کە منداڵ بووین پشیلەیەک فێری ماڵمان ببوو، من و براکەم ویستمان ماڵیی بکەین، بەڵام دایکم نەیهێشت. دواتر هەموو خزمان دەیانوت:
– کاکە پشیلەی چی؟! هەر ئەمەمان مابوو! بابە پشیلە پیسە، سپڵەیە!
ئێمەش بە دزییەوە گۆشتمان بە پشیلەکە دەدا و خزمەتیمان دەکرد. ڕۆژێک ئاشکرا بووین و چینێکی چاک سەرزەنشت کراین. ئیتر هەرگیز پشیلەمان ڕانەگرتەوە.
سەربردەی ڕاکردنی بەیانییەکی تر
ئینجا سەگ سرووشتێکی زۆر کەرانەی هەیە، هەر کە دەبینێت تۆ ڕادەکەیت، ئەویش بە دواتدا ڕادەکات! ئێ من قەرزارم ڕادەکەم، تۆ چی؟
من بۆ ڕاکردن گوێ لە جووڵەی چوارەمی سیمفۆنیی حەوتی بێتهۆڤن دەگرم، ڕەزمەکەی بۆ نەرمەڕاکردن زۆر گونجاوە، کاتەکەشی بەشی فەڕڕەیەکی تەواوی ڕاکردن دەکات. دەتوانیت خۆیشت تاقیی بکەیتەوە.
بەیانییەک سەگەلێکی زۆر گەلەکۆمەکییان کردبوو. بەسەر موزیکەکەی گوێمدا گوێم لە دەنگی سەگ بوو، بیستۆکم لابرد، تووتکەیەکی زۆر جوان، ئەوپەڕی تەمەنی بیست ڕۆژ دەبوو، دوام کەوتبوو. وەڕینەکەی زۆر هەتەرانە وەرگرتبوو، دەتوت بۆ مزگەوتی دەکات! خەریک بوو قوڕگی دەردەهات. منیش بۆی وەستام و کەمێک قسەم لەگەڵی کرد، ئەویش نەرمونیان بووەوە و لێم نزیک بووەوە. بڕیارم دا واز لە ڕەزمی ڕاکردنەکەم بهێنم و کەمێک کاتی لەگەڵ بە سەر ببەم.
نیو کاژێرێک لەگەڵ تووتکەکەدا یاریم کرد. ئەوەندە ماندوو بوو کە لێم دوور کەوتەوە و دانیشت. سەرنجم دا ئەو تووتکە بچکۆلە نازدارە هەردوو گوێی بڕابوو. زۆر پێم ناخۆش بوو. باشە دەبێت چ ویژدانێک دەستی چووبێتە ئەو تووتکە بچکۆلە و بێدەسەڵاتە؟ نێوان خۆمان بێت، ئەوە تا ئێستاش لە دڵمدا دەرنەچووە بۆیە ئەم نووسینەشم نووسی.
دەسەڵات، دەسەڵات، دەسەڵات!
مرۆڤی پەروەردەنەکراو، یان مرۆڤی بەدپەروەردەکراو بوونەوەرێکی ترسناکە. کە دایبابان لە منداڵییەوە بە خراپی دەسەڵات بە کار دەهێنن و لە بەردەم منداڵەکانیاندا مانۆڕی دەکەن لێکەوتەی ترسناکی دەبێت. بۆ نموونە کە لێیان دەدەن، سزای لەشییان دەدەن.
منداڵەکانیش کە چاوی ئەوانیان بەسەرەوە نەبێت هەمان ڕەفتار لەگەڵ خوار خۆیاندا دەنوێنن. بۆیە کاتێک ئەم جۆرە مرۆڤانە دەسەڵاتیان بەسەر شتێکدا دەشکێتەوە ئەتکی دەکەن. ئەگینا ئەگەر وا نییە، کاکی گوێبڕ فەرموو گوێی شێرێک ببڕە، یان تۆ چاک دەزانیت کە ئەم تووتکە داماوە هیچ دەسەڵاتی نییە، بۆیە دەتەوێت دەسەڵاتی خۆتی بەسەردا مانۆڕ بکەیت. ئەگەر بزانیت کەسێک داماوە و شەڕ نازانێت تێی هەڵدەدەیت. دە پاڵەوان ئەگەر ڕاست دەکەیت فەرموو پەلاماری پشتێنڕەشێکی کۆنگفو بدە.
پەروەردەی ئەو جۆرە مرۆڤانە دووچاری هەڵگرتنی دروشمێکی ترسناکی کردوون، ئەویش ئەوەیە کە گەر دەسەڵاتم بەسەریدا شکایەوە ئەتکی دەکەم، گەر نەشکایەوە مەرایی دەکەم.
تا ئەو دروشمە و ئەو جۆرە ڕەفتارانە چارە نەکرێن نابێت چاوەڕێی حکومەت و دەسەڵاتێکی باشتر بکرێت. چونکە حکومەت و دەسەڵاتیش هەر لە دوو کەسی تری وەک تۆ دروست بووە. بۆ چاککردنی حکومەت و دەسەڵات، یەکەم جار خۆت چاک بکە.
- لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٥دا نووسیومە. لە کاتژمێر ٦ی بەیانیی ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤دا لەگەڵ یاساوڵەکەدا گفتوگۆکەمان کرد. لە ٢٦ی شوباتی ٢٠٢٥دا پیایدا چوومەتەوە. ↩︎
- ئێستانان نێوانم لەگەڵ ئاژەڵدا زۆر باشترە. ئێستانان چەند پشیلەیەکم هەن. بەڵام لەبەر ئەوەی لەگەڵ دایکم دەژیم، پێی خۆش نییە بیانهێنمەوە بۆ ماڵەوە. خۆشبەختانە ئەم گرێ دەروونییانەم کردووەتەوە (شوباتی ٢٠٢٥). ↩︎
