ئایا موزیک گرنگە؟[1]
بەستێنی نووسینی ئەم وتارە
(خاتوو شەهێن سابیر لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٨دا بابەتێکی نووسیوە بە ناونیشانی ئایا موزیک گرنگە؟ مامۆستا سەڵاح ڕەئوف (وا بزانم) لە ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩دا وەڵامی داوەتەوە. من لە تشرینی دووەمی ٢٠١٩دا هەردوو بابەتەکەم دی و خوێندمنەوە. حەزم کرد لە گفتوگۆکەدا بە وتارێک بەشدار ببم، بۆیە ئەم وتارەم نووسی.)
وتارەکە
سوپاس بۆ ئێوە و مامۆستا سەڵاح ڕەئوفیش بۆ ئەم باسە.
موزیک یان مۆسیقا؟
سەبارەت بە ناوی موزیک یان مۆسیقا: لێکۆڵینەوەیەکی زمانناسییم نووسیوە بە ناونیشانی موزیک یان مۆسیقا ؟ دەتوانن بیخوێننەوە.
تێری و داهێنان
سەبارەت بە «تێری و داهێنان»: ئەڵبەت نازانم لە کوێی نووسینەکەتدا ڕاستەوخۆ باسی تێری و داهێنانت وروژاندووە، بەڵام هەر لەگەڵ مامۆستا سەڵاحدا هاوڕام. زیندووێتی بەسە بۆ داهێنان. بە بڕوای کۆنکرێتییم بۆ کاری داهێنان چۆنێتیی کات لە چۆنێتیی ورگ گرنگترە. چۆنێتی مەبەستم لە کوالیتییە. تەنها ژینگەیەکی کەمێک بێدەنگ و بێ دڵەڕاوکێ و بێ هاتوهاوار و بێ سەردانی لەناکاو و بێ ڕووداوی نەخوازراوی ناپێویست ڕەخسابێت، من شاکاری هونەرییت دەدەمێ. چونکە مەندێتیی هونەر پەیوەندیی بە ڕامان و زنجیرەی تێڕامان و بیرکردنەوەوە هەیە، ئەمانەش پێویستیان بە کاتێکی هێور و ئاشتییانە هەیە.
دوو تایبەتمەندێتیی خراپی خەڵکانی کۆمەڵگا هەن کە بۆ هونەرمەندێتی خراپن، یەکەم: مرۆڤ بە سرووشت بوونەوەرێکی دەمەوەر و فەرتەنەچییە. دووەم: مرۆڤ بە سرووشت حەز دەکات خەڵکانی تر پەلکێشی بابەت و پڕۆژەکانی خۆی بکات. تەماشاکردنێکی فەیسبووکیش بەسە بۆ سەلماندنی ئەم دوو ڕاستییە. هەموو کەسێک داوات لێ دەکات لە کەمپینەکەیدا بەشدار بیت.
چۆن کەشی داهێنان ساز بکرێت؟
بەڵام خۆشبەختانە بۆ سازاندنی کاتی پڕ ئاشتی و سنووردارکردنی خەڵک هەندێک تەکنیک هەن. خودی هونەر-مەند/کارەکان دەتوانن بیسازێنن، بەشێکی بەرچاو کاتی باش دەگوزەرێنێت. دەبێت تا ڕادەیەک لە زۆر خەڵک دوور بکەویتەوە. خۆم لە ساڵێکدا دوو سێ مانگ فەیسبووکم کراوەتەوە و زۆربەی هاوڕێکانمم ئەنفەڵەو کردووە. تەلەفۆنی دەستییم هەمیشە بێدەنگ و بێجووڵەیە. دەرگا لە کەس ناکەمەوە ئەگەر پێشتر لەسەر یەکبینین ڕێک نەکەوتبین، با پێم بڵێت کەسێکی خۆپەرست و خراپم. وەڵامی زۆر نامە و چات و چۆنی و چاکیش نادەمەوە. تا بۆیشم بکرێت خەڵک کەم دەبینم. بە نزیکی هیچ ڕۆژێک نییە خۆم لە پڕۆژە و پلانی خەڵکانی چواردەورم دەرنەهێنم.
کابرای دراوسێت سەیرانێکی ساز کردووە و لە خۆیەوە پۆستی کەبابچیی بێ پرسی خۆت پێت بەخشیوە. برادەرێکی ترت بە دەستییەکەی کورتەفیلمێک دەکات، یەکسەر تۆی داناوە موزیکەکەی بۆ دابنێیت. دراوسێکەتان کەوانتەری کڕیوە، دایناوە تۆ لە حەماڵییەکەدا یارمەتیی بدەیت. هەموو ئەمانە ئاسوودەیی و کاتی تێڕامان دەکوژن و دەبێت لێیان دوور بیت.
زۆر جار کە چواردەورم بە کاری ناپێویست دەمتەنن، بۆ توانج دەڵێم: «دەزانن بۆچی بێتهۆڤن لە موزیکدا باش بووە؟ چونکە خەریکی موزیک بووە!» مەبەستم ئەوەیە تۆ دەبێت خەریکی بوارەکە بیت بۆ ئەوەی تیایدا پێش بکەویت. زۆربەی موزیککارانی ئێمە خەریکی بوارەکەیان نین، یان کۆمەڵگا چاوەڕێی کاری تری جگە لە موزیکی لێ دەکات.
کەی کاتی موزیکە؟
سەبارەت بە ڕۆژ و کاتی موزیک: لای من هەموو ڕۆژێک ڕۆژی موزیکە، هەموو کاتێک کاتی موزیکە و هەموو کاتێک موزیک گرنگە. لە ئەفەریقا ئاوی خواردنەوە نییە، بەڵام موزیک ناوەستێت! هیچ ڕۆژێک نییە جگە لە کاژێرەکانی پڕۆڤەی خۆم دوو بۆ پێنج کاژێر گوێ لە موزیک نەگرم.
سەبارەت بە ڕۆژی موزیک
سەبارەت بە ڕۆژی موزیک کە ٢١ی حوزەیران بێت: ڕەنگە بۆ وڵاتێکی وەک فەڕەنسا کاتێکی گونجاو بێت، بەڵام ئەو ڕۆژە لە کوردستاندا زۆر گەرمە. جارێک لە ژیانمدا (وا بزانم ٢٠٠٩ بوو) لە بەردەم ڕێکخراوی ئازادیی لاوانی سلێمانیدا پیانۆم ژەند و بە تەنیا ئەو یادەم کردەوە، سێ ڕۆژ نەخۆش کەوتم ئەوەندە خۆر لێی دام. هەتاوی ڕۆژەکە زیانی بە ئامێرەکەشم گەیاند. هۆڕنی کۆستەر و پیکاب و لوورەی ئوتومبێلی پۆلیس و فریاکەوتن و ڕادیۆی گرمەگرمکەری زیادکراوی تەکسیگێڕەکان و ڤڕەی مەکینەی ئەو هەموو ئوتومبێلە و بانگدانی نەشازی بانگنەبێژە دەنگنەشازەکانی مزگەوتەکان بەردەوام ڕستی ژەندنەکەمیان دەپچڕاند. هەموو ئەمانە جگە لە حیلکەحیلکی پیادەکان.
کەواتە کاتەکەمان تەسک دەکاتەوە بۆ شەو دوای بانگی خەوتنان. شەویش پێویستی بە ڕووناکی و کارەبا و وایەر و وایەرکاری و بڵندگۆکاری و ئامادەکاری و بێدەنگکاری هەیە، ئەم ئامادەکارییانەش کاری ژەنیار نین. من هەموو ڕۆژێک بە خەڵک دەڵێم: «پیانۆت بۆ دەژەنم، بەڵام پیانۆت بۆ بار ناکەم! من پیانۆبارکەر نیم! ئامێرەکەم زۆر قورسە و زۆر گرانبەهایە و گواستنەوەشی زۆر ئەستەمە. پێشم خۆش نییە ئامێری خۆم بۆ هیچ بۆنەیەکی تۆ بە کار بهێنم! چونکە کە ئامێرەکەم تێکدەچێت تۆ پێم پێدەکەنیت، بەڵام من کۆستم دەکەوێت».
کەواتە دەبێت کۆمەڵە کەسێکی باش هەبن کە لە هونەرمەندەکان و کات و ڕێکخستن تێبگەن و بتوانن ئەم ئامادەکارییانە بکەن. واتە ئۆباڵەکە تەنها لە ئەستۆی ژەنیارەکاندا نییە. شیاوترە ڕۆژەکەش بخرێتە کاتێکی فێنکترەوە.
سەبارەت بە ئەرکدان بە هونەر
سەبارەت بە مۆنۆپۆلی و بەکارهێنانی موزیک و ئەرکپێدان: من هەرگیز دژی ئەرکپێدان نیم. ئەرک پەرۆشیی زیندووێتی بە مرۆڤ دەدات. بەڵگەش ئەوەیە هەزاران کەس دەبینیت پیشەی زۆر وەڕسکەر و ناخۆش و قورسیان هەیە، کە دەیانبینیت لە خۆت دەپرسیت: دەبێت ژیانی ئەم کەسە چ بەهایەکی بۆی هەبێت وا ئەم کارانە دەکات؟ چی ڕێی لێی گرتووە خۆی بکوژێت؟ کە ڕۆ دەچیتە هۆی ئەوەی بۆچی وا خۆیان ماندوو دەکەن، دەبینیت کە ئەرکێکیان لەسەر شان گرتووە، یان بۆ منداڵەکانیان، یان بۆ دایک و باوکیان، یان برا و خوشکیان، یان خۆشەویست… تد.، ئەرک کرۆکی هاندانە.
هونەر بۆ هونەر نییە!
من دژی ئەوانەم کە دەڵێن گوایە هونەر بۆ هونەرە! هونەر بۆ هونەر نییە، دەبێت هونەر لە ژیانی ڕۆژانەدا ئەرکی هەبێت. ئەم ئەرکپێدانە دەبێت لە لایەن کۆمەڵێک کەسی وشیار و دەوڵەتمەدار و ئاگادارەوە دابین بکرێت. هونەر زۆر شتی مەزن دەکات ئەگەر مێشکێکی باش لە پشتیەوە هەبێت. دەشێت لە جیهانی ئەمڕۆدا حکومەت هونەر ئاراستە بکات، بەڵام ئەم ئاراستەکردنە لیژنەیەکی وشیار و دووربین و ستراتیژی دەوێت. هاوکات گەلێکی کەمێک وشیارکراوەشی دەوێت. چونکە میللەتیش سەری ئەوسەری هاوکێشەکەن.
بۆ نموونە لە ڕێنیسانسی ئەوروپا پێش پاشاکان هەندێک دەوڵەمەند و خانەدان هونەریان ئاراستە کردووە. یەکێکی وەکو لۆرێنزۆ دێ مێدیچی، کە خانەدانێکی دەوڵەمەندی فلۆرێنسا بووە، پاڵپشتی دارایی زۆر هونەرمەندی گەورەی کردووە و یەکێک بووە لە جووڵێنەرە مەزنەکانی ڕێنیسانس.
پەروەردەی خەڵکیش کاریگەریی هەیە
لەم ڕۆژانەدا بەڵگەفیلمێکم سەبارەت بە هۆڵی ئۆرکێسترای هامبورگ بینی، نزیکەی ٩٥٤ ملیۆن دۆلاری موڵکی گشتیی تێدا سەرف کراوە، بەڵام خەڵک نەیانکردووە بە هاتوهاوار و نەهاتوونەتە سەر جادە و بیڕووخێنن. کەمپینی لە دژ ساز نەدراوە، حەرام نەکراوە، مەلا لە میحرابەوە لە دژی نەیقیڕاندووە، لە فەیسبووک تفی بۆ کۆ نەکراوەتەوە. بە پێچەوانەوە پێوەی شانازن. پێش ئاراستەکردنی هونەر دەبێت میللەتێکی ئامادەی گۆڕانکاری خۆشە بکرێت.
لە هەرێمی کوردستاندا پێنج هەزار و دوو سەد مزگەوت دروست بکە کەس ناڵێت مەکە، بەڵام هۆڵێکی ئۆرکێسترا دروست بکە قیامەت هەڵدەستێت. پێنج هەزار و دوو سەد مەلا مووچە وەربگرن بەرانبەر گێڕانەوەی چیرۆکی چەقۆکەی ئیبراهیم بۆ سەر ملی ئیسماعیل کەس قسە ناکات، بەڵام ئەگەر نەوەد موزیکژەن لە ئۆرکێسترایەکدا کۆ بکرێنەوە کەبائیر و ئەشڕاطوسساعە ڕوو دەدەن!
مەبەست لێرەدا ئەوەیە هونەرمەندان سەربازانی گۆڕەپانەکەن، لە پشت ئەم سەربازانەوە دەبێت ئاراستەکەرێک هەبێت، ناکرێت شکستی سوپاکە تەنها بخرێتە ملی سەربازەکان، بەڵکو پشکی شێری شکست بەر پلاندانەر و ستراتیژکارەکان دەکەوێت.
ئەی چار؟
هونەر دەبێت ژیرانە پلانی بۆ دابنرێت و ئاراستە بکرێت. هونەرمەندان بە سرووشت کەسانی پەڕەوازەن، لە کۆمەڵگایەکی وەک ئەمەی ئێمەدا ئەوەندەی تر پەڕەوازە خراون. نابێت ئەم پەڕەوازە پەڕەوازەخراوانە سەرپشک بکرێن خۆیان داهێنان بکەن! ناکرێت ئایندەی هونەریی گەلێکی زیندوو پشت بە کۆمەڵێک پەڕەوازەی پەڕەوازەخراو ببەستێت کە ڕۆژانە لە پێنج هەزار و دوو سەد پێگەوە مژدەی دۆزەخیان پێ دەدرێت.
هەر با ڕاشکاو بم: ئەگەر پیانۆیەک بهێنمە سەر جادە، کە نایهێنم، لەوە دەترسم کەسانی بارگاوی بە بیری تیرۆریستی بمکوژن، یان پۆلیس و ئاسایش بمگرن! یان چ گەرەنتییەک هەیە خۆم یان ئامێرەکەم پارێزراو دەبین؟
گلەیی لە ئێمەومانان مەکەن، ئێمە سەربازین، ئامادەین، بەڵام بێ ستراتیژێتی خۆمان بە کوشت نادەین.
لەگەڵ ڕێزمدا. دووبارە سوپاس بۆ هەردووکتان.
[1] لە ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩دا نووسیومە. لە ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ و ٢٥ی شوباتی ٢٠٢٥دا پیایدا چوومەتەوە.
بۆ بینینی وتارەکەی خاتوو شەهێن سابیر لێرەدا کلیک بکە.
بۆ بینینی وەڵامەکەی مامۆستا سەڵاح ڕەئوف لێرەدا کلیک بکە.
