ئەڵقەی نۆیەم: سکیلا و کاریڤدیس1
سکیلا و کاریڤدیس
سکیلا لە ئۆدیسەدا دەعبایەکی شەشسەرە و مۆتەکەیەکە و نامرێت. لەسەر لوتکەی چیایەکی تیژ دەژیێت. لەگەڵ ھەر ھەڵلووشینێکدا پیاوێک دەکاتە قوربانی. کاریڤدیسیش دەعبایەکی ترە و لە دەریاکەدا دەژی و کە باوێشک دەدات گێژاو دروست دەکات و ھەمووان لە بینینی دەتۆقن. سکیلاکەی ئولیس-ی جەیمز جۆیس ئەریستۆتێلیس و دۆگما و ستراتفۆرد-ن (شارەکەی شێکسپیر). کاریڤدیس پلاتۆن و ڕازگری (میستیسیزم) و لەندەنن (ئەو شارەی شێکسپیر کارەکانی لێ نمایش دەکرد). ئۆدیسێفسیش (ئولیس) کە بە نێوانیاندا تێدەپەڕێت سۆکراتیس و عیسا و شێکسپیرن.
شوێن و کات و کەسێتییەکان
شوێن: پەڕتووکخانەی نیشتمانیی ئایرلاند لە دەبلن و شەقامەکەی بەردەمی.
کات: ١٦ی حوزەیرانی ١٩٠٤، کاتژمێر ٢ی نیوەڕۆ.
کەسێتییە سەرەکییەکان: ستیفن دێدالۆس، میستەر لیستەر (بەڕێوەبەری پەڕتووکخانەکە)، جۆن ئێگلنتن (یاریدەری بەڕێوەبەری پەڕتووکخانەکە)، جۆرج ڕەسڵ (ناسراو بە ئەی ئی: ڕۆشنبیر)، میستەر بێست (یاریدەری بەڕێوەبەری پەڕتووکخانەکە)، مەڵیگن، بلووم، فەرمانبەرێک.
چی دەگوزەرێت؟
کە ئەڵقەکە دەست پێ دەکات وا دیارە چەند خولەکێک لەوەوبەر گفتوگۆیەکی وێژەیی لە نێوان ستیفن و میستەر لیستەر و جۆن ئێگلنتن و جۆرج ڕەسڵدا دەستی پێ کردووە. لیستەر ئاماژە بە ڕۆمانێکی گۆتە (ڤیلھێلم مایستەر و گەشت و شاگردێتییەکانی [١٧٩٦]) دەدات. کەسێتیی سەرەکیی ئەو ڕۆمانەی گۆتە ھەوڵ دەدات شانۆنامەی ھاملێتی شێکسپیر وەربگێڕێت.
بەڵام فەرمانبەرێک بانگی دەکات و ناچارە گفتوگۆکە بە جێ بھێڵێت. ئێگلنتن توانج و پلار دەگرێتە ستیفن بۆ ڕاڤە و نووسینەوەی ھاملێت. سەرەتا ستیفن بێدەنگە. ئێگلنتن نووسەرە گەنجەکانی ئایرلاند سەرکۆنە دەکات کە ھێشتا شاکارێکیان دانەھێناوە کە بتوانن بیخەنە پاڵ ھاملێت.
دەبێت ھونەر بیرۆکە و کرۆکی بێشێوەی گیانەکییمان بۆ دەربخات
جۆرج ڕەسڵ خۆی سەروکاری لەگەڵ جیھانی ڕازگری و تیۆسۆفیدا ھەیە و گرنگییەکی زۆر بە لایەنی گیانەکیی شتان دەدات. تێڕوانینی خۆی لە بارەی گرنگیی وێژەوە ئاشکرا دەکات و پێی وایە: «دەبێت ھونەر بیرۆکە و کرۆکی بێشێوەی گیانەکییمان بۆ دەربخات. پرسیاری ھەرە باڵا دەربارەی کارێکی ھونەری ئەوەیە کە ئایا لە چەند قووڵایی ژیانەوە ھەڵدەقوڵێت؟».
ستیفن بیرۆکەکانی ڕێک دەخات. میستەر بێست دێتە ژوورەوە. ستیفن بابەتەکە دەباتەوە بۆ ئەریستۆتێلیس و پلاتۆن، ئێگلنتنیش ئەمەی پێ خۆش نییە. بێست ھەواڵی ھاینس (ی ئەڵقەی یەکەم)یان پێ دەڵێت کە تازە بینیویەتی و چووە پەڕتووکێکی گۆرانی و ھۆنراوە بکڕێت. ڕەسڵ ئاماژە بە کاریگەریی گۆرانی دەدات لەسەر بزاوت و شۆڕشی جیھان. قەیرێک باسی ستێفان مالارمێ (١٨٤٢-١٨٩٨) دەکەن.
شێکسپیر پەیوەندییەکی خودیی لەگەڵ ھاملێتدا ھەبووە
بابەت دێتەوە سەر ھاملێت. ستیفن پێی وایە کەسێتیی شێکسپیر لە ھەندێک کەسێتیی نێو شانۆنامەکانیدا ڕەنگی داوەتەوە. بێبەزەییێتییەکەی ھاملێتی کوڕ لە پەردەی پێنجەمی شانۆنامەکەدا نموونەی بێبەزەیێتیی سەربازانی ئینگلن. ستیفن زیاتر باس لە ژیانی شێکسپیر خۆی و نمایشی ھاملێت دەکات کە شێکسپیر خۆی تیایدا ڕۆڵی دیوە. پێی وایە شێکسپیر پەیوەندییەکی خودیی لەگەڵ ھاملێتدا ھەبووە: ھاملێتی کوڕ ھەر ھامنێت-ی کوڕی خۆیەتی. ڕەسڵ ئەمەی پێ ناخۆشە و پێی وایە ئەمە سیخوڕییە بەسەر ژیانی ھونەرمەندەوە. پێی وایە دەبێت ژیانی ھونەرمەند لە بەرھەمەکانی جیا بکەینەوە «بە ئێمە چی کە ھۆنەرەکە چۆن ژیاوە؟». پێی وایە گرنگ ئەوەیە ئێستا ئێمە بەرھەمەکانی کەسەکەمان ھەیە.
ئەو قەرزە!
ستیفن بیری جۆراوجۆر دەکاتەوە، یەکێک لە بیرەکانی ئەوەیە کە قەرزاری ڕەسڵە. ئینجا بە خراپ باسی ئان ھاثەوەی-ی ژنی شێکپسیر دەکات. پێی وایە لە نێو کارەکانی شێکسپیردا زۆر بەڵگە لەسەر خودی ژیانی ھەن. پێی وایە بەشێک لە ھۆی ئەوەی شێکسپیر ستراتفۆردی بە جێ ھێشتووە و چووە بۆ لەندەن لە داخی ژنەکەی بووە. ژنەکەی زوو دانی بۆ ڕۆ کردووە و ئەم ھەڵخڵەتاوە.
ڕەسڵ ناچارە بە جێیان بھێڵێت و بگەڕێتەوە سەر کار. ستیفنیش دیسان بیری جۆراوجۆر دەکاتەوە. لیستەر دەڵێت بەم نزیکانە کارێکی وێژەیی بڵاو دەبێتەوە کە کۆمەڵێک ھۆنراوەی ھەڵبژاردەی ڕەسڵن. ستیفن بیرێکی کورت لەم کارە و نووسەرەکانی دەکاتەوە. ئینجا داوا لە ڕەسڵ دەکات گرنگی بە نامەکەی دیسی (ئەڵقەی دووەم) بدەن. ڕەسڵیش دەڵێت چیی پێ بکرێت درێغی ناکات و دەڕوات.
بیردۆزەکەی ستیفن
لیستەر خوازیارە زۆرتر بیروبۆچوونی ستیفن لە بارەی ھاملێتەوە بزانێت. ستیفن بیرەکانی خۆی ڕێک دەخات. ئێگلنتن داوای لێ دەکات ئەوە بسەلمێنێت کە شێکسپیر ھاملێتە. ستیفنیش درێژەی بیردۆزەکەی دەخاتە ڕوو، بە وردی ڕۆ دەچێتە نێو ژیانی شێکسپیر و ھەندێک لە شانۆنامەکانی و بە یەکیانەوە دەبەستێتەوە. بەڵام ئێگلنتن ھاوڕای نییە، تەنانەت ئێگلنتن پێی وایە شێکسپیر شانۆنامەی پێریکلیسی نەنووسیوە. لیستەر پێی وایە دەبێت ستیفن کار لەسەر بیردۆزەکەی بکات و ئاماژە بە چەند ڕاڤەکارێکی تری شێکسپیریش دەدات. پێی وایە ژیانی خۆشەویستیی شێکسپیر کێشاوی بووە.
ئەسمەر یاری شێکسپیر جوانە!
پاشان باسی پەیوەندیی گوماناویی شێکسپیر و خانمێکی تاریکڕەنگ و کەسێکی تر دەکرێت کە سەرەپیتی ناوەکەی دەبلیو ئێچ-ە و ناسنامەکەی ڕوون نییە. خانمە تاریکڕەنگەکەش کەسێکە لە نێو سۆنێتەکانی شێکسپیردا ئاماژەی پێ دراوە. ستیفن لەسەر بنەمای بەڵگەی ناوەکی پێی وایە ئەم خانمە ژنێکی بەرھەڵدا بووە و شێکسپیر خۆشی ویستووە، بەڵام خانمەکە شێکسپیری نەویستووە. ئینجا ستیفن دیسان لەسەر بنەمای دەقەکانی شێکسپیر پێی وایە ژنەکەی شێکسپیر پەیوەندیی سەرجێیی لەگەڵ برایەکی شێکسپیردا ھەبووبێت. لەوانەیە ئەمەش وای لێ کردبێت بەو جۆرە لە شار و خێزانی خۆی دوور بکەوێتەوە.
گاڵتەجاڕەکە دێت
لە ناکاو مەڵیگن دێتە ژوور و یەکسەر بابەتەکە دەکات بە گاڵتە و پێکەنین. یەکسەریش دەزانێت ستیفن باسی شێکسپیری کردووە. لیستەر داوای ڕا لە مەڵیگن دەکات، بەڵام ئەو ئەوەش دەکات بە گاڵتەوگەپ. ئەوانی تر درێژە بە بابەتەکە دەدەن. ئینجا مەڵیگن دەکەوێتە گاڵتە و ڕابواردن بە ستیفن.
بلووم دێت
فەرمانبەرێک دووبارە لیستەر بانگ دەکات. پێی دەڵێت بەڕێزێک لە ڕۆژنامەی فریمانس جۆرنەڵەوە ھاتووە و داوای دۆسێیەک دەکات. ئەم کەسە بلوومە و لیستەر دەچێت بە دەنگیەوە و زۆر بەڕێزانە کارەکەی ڕایی دەکات. کە مەڵیگن لە دوورەوە بلووم دەبینێت دەکەوێتە زەمی وی و گاڵتەی پێ دەکات. بە ستیفن دەڵێت: «باوکت دەناسێت»، پێشی دەڵێت بلووم ھەتیوبازە و دیویەتی چاوی بڕیوەتە سمتی پەیکەرێک. ئێگلنتن ئەم گاڵتەجاڕییەی مەڵیگن دەبڕێنێتەوە و پرسیار لە ستیفن دەکات. ستیفنیش دیسان دەکەوێتەوە کۆڵینەوە لە ژیانی شێکسپیر بە گوێرەی بەڵگەی ناوەکیی نێو کارەکانی.
شێکسپیر چووەتە بەر ئاوێنە و کەسێتییەکانی بونیاد ناوە
ستیفن پێی وایە شێکسپیر دەوڵەمەند بووە و حەزی بە چارەی ژنەکەی خۆی نەھاتووە، چون ھەرگیز شێکسپیر ناوی ژنەکەیی نەبردووە. تەنانەت لە دواسپاردەکەشیدا یەکەم جار ناوی ژنەکەیی تێدا نییە، دواتر ناوی ژنەکەی خراوەتە نێوان دێڕەکانەوە. مەڵیگن بە گاڵتەوە ئەوەش دەخاتە نێو باسەکەوە کە شێکسپیریش ھەتیوباز بووە. ستیفن درێژە بە بیردۆزەکەی خۆی دەدات و پێی وایە شێکسپیر کەسێکی ڕەزیل و پیسکە بووە و «شایلۆکی لە گیرفانە درێژەکانی خۆیەوە دەرھێناوە». شایلۆک بارمتەگرێکی تۆڵەخوازی نێو شانۆنامەی بازرگانەکەی ڤینیسیای شێکسپیرە. دووپاتی دەکاتەوە کە ڕووداوەکانی دەوروبەری ژیانی خۆی کەرەستەی سەرەکیی پێکھێنانی ڕووداوەکانی نێو شانۆنامەکانین. پێشی وایە ژنەکەی حەزی بە شانۆنامەکانی وی نەبووە. پێشی وایە ئان ھاثەوەی لەگەڵ ئەوەی لە سەرەتای ژیانیدا ژنێکی سەرکێش و تا ڕادەیەک بەرھەڵدا بووە، بەڵام دواتر گەڕاوەتەوە و بووەتە ژنێکی دیندار و بە قورسی دینی گرتووە.
سیانینە پیرۆز و ناپیرۆزەکە
ستیفن بە لێڵی و ناڕوونی پەیوەندیی ھاملێتی باوک و ھاملێتی کوڕ بە باوکی شێکسپیر (جۆن شێکسپیر) و شێکسپیر خۆی وەک باوک و بەرھەمەکانی وەک منداڵی خۆی و سیانینەی پیرۆز (باوک و کوڕ و گیانی پیرۆز)ی دینی مەسیحی بەراورد دەکات. مەڵیگن گاڵتەیەک لەسەر ئەم پەیوەندییە ڕێک دەخات. ستیفن ناوی کەسوکاری شێکسپیر لە بەرھەمەکانیدا دەستنیشان دەکات. لەم بەڵگانەشەوە گریمانەی ئەوە دەکات پەیوەندییەکی خراپی لەگەڵ ڕیچاردی برایدا ھەبووبێت. گریمانەی ئەوە دەکات ڕیچاردی برای لەگەڵ ژنەکەی شێکسپیردا سەرجێییان ھەبووبێت «لە ھەر ھەموو پاشاکانی ویدا [شێکسپیردا] ڕیچارد تاکە پاشایە کە لە مەتاڵی ڕێزی شێکسپیر بێبەرییە»، ئەمیش لەبەر ھاوناوەکەی، کە ڕیچاردی برای خۆیەتی. ڕیچارد لە شانۆنامەکەدا دەبێتە مێردی ئان، کە ژنەکەی خۆیشی ھەر ناوی ئانە.
ئاشتی، ئارامی، ئاسوودەیی، ئەی ئامانج!
بەڵام ستیفن پێی وایە شێکسپیر لە کۆتایی تەمەندا گەیشتووە بە ئاشتی و ئارامیی دەروونی و ئەمەش لە شانۆنامەکانی دوایی تەمەنیدا ڕەنگی داوەتەوە. ئێگلنتن بەشێکی وتەکانی ستیفن دەسەلمێنێت، ڕەنگە لە دڵیشەوە نەبێت، بەڵام دەڵێت: «[شێکسپیر] سەھویرەکەشە و شازادەکەشە. ھەموو شتێکە». واتە لە شانۆنامەی ھاملێتدا ھەم خۆی باوکەکەیە و ھەم کوڕەکەشە. مەڵیگن دیسان دەست دەکاتەوە بە گاڵتەوگەپ.
خزمەتگوزارییەکانمان خۆڕایی نین!
ستیفن بە ئێگلنتن دەڵێت: «دەتوانیت بە گینییەک ئەم چاوپێکەوتنە بڵاو بکەیتەوە». بەڵام ئێگلنتن لێی دەپرسێت: «ئایا خۆت بڕوات بە بیردۆزەکەی خۆت ھەیە؟»، ستیفن دەڵێت: «نەخێر». مەڵیگن دیسان بابەتەکە دەکاتەوە بە گاڵتەوگەپ و ستیفنیش دەخاتە نێو چیرۆکە بەرھەڵداییەکانی خۆیەوە.
ماڵئاوا پەڕتووکخانەی نیشتمانی
ستیفن و مەڵیگن ماڵئاوایی دەکەن و دەڕۆن و پەڕتووکخانەکە بە جێ دەھێڵن. مەڵیگن بە دەم ڕێوە دەست دەکات بە گۆرانییەکی بەرھەڵدایانە. پاشان ستیفن سەرکۆنە دەکات لەسەر ناسوپاسگوزارییەک کە بەرانبەر نووسەرێکی نوواندووە بە ناوی خاتوو گرێگری. مەڵیگن داوا لە ستیفن دەکات بڕێک دیپلۆماسی بێت.
مەڵیگن بیرۆکەی شانۆگەرییەکی بەرھەڵدایانەی کەنینی بە ستیفن دەڵێت. بلووم لە دواوە دێت و بە نێوانیاندا دەڕوات و ڕێی بۆ دەکەنەوە و سڵاویش دەکەن. مەڵیگن دیسانەوە دەکەوێتەوە گاڵتەوگەپ و دەڵێت بلووم تەمای لە ستیفنە. ستیفنیش پێی وایە مەڵیگن بێڕێزیی پێ دەکات و دەڕۆن.
- ٥-٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ نووسیومە. ١٥ی ئاداری ٢٠٢٥ پیایدا چوومەوە. ↩︎
