ئەڵقەی سێیەم: پرۆتێفس1
پرۆتێفس
پرۆتێفس (پرۆتیوس، پڕۆتیوس) لە ئۆدیسەدا و بە گوێرەی ئوستوورەی گریکی، جێگری خودای دەریا و زەریایە، کە پۆسیدۆن-ە. پرۆتێفس دەتوانێت شێوە و بیچمی خۆی بە ھی ھەموو ئاژەڵ و ئاو و ئاگر بگۆڕێت. مێنێلاوس دەچێتە لای و ھۆی بەدبەختیی خۆی لێ دەپرسێت، کە بۆچی ناتوانێت بگەڕێتەوە زێدی خۆی، چون ئەویش دوای جەنگی ترۆیا لە میسر گیری خواردووە. پرۆتێفس وەڵامی پرسیارەکانی دەداتەوە و پێی دەڵێت چۆن ئەو جادووە بشکێنێت کە لێی کراوە. پرۆتێفسەکەی ئولیس-ی جەیمز جۆیس مادەی بنچینەییە، یان مادەی پێکھێنەری سەرەکی. گیفرد دەڵێت مادەی بنچینەیی: پیاتێنەپەڕیویی بۆشایی و فراوانبوونی مسۆگەرانە و دانەبڕاوی کاتە!
شوێن و کات و کەسێتییەکان
شوێن: گوێئاوی ساندیماونت – دەبلن.
کات: پێنجشەممە، ١٦ی حوزەیرانی ١٩٠٤، کاتژمێر ١١ی بەیانی.
کەسێتییە سەرەکییەکان: ستیفن دێدالۆس.
چی دەگوزەرێت؟
ھیچ شتێک لەم ئەڵقەیەدا ڕوو نادات. بەشی زۆری ئەڵقەکە لە شەپۆلی ھۆشی ستیفن پێک ھاتووە. واتە گێڕانەوە دەچێتە ناو مێشکی ستیفنەوە و بیرەکانی دەردەخات. مەڵیگن لە کۆتایی ئەڵقەی یەکەمدا داینا کاتژمێر دوازدە و نیو لە مەیخانەی ذە شیپ لەگەڵ ستیفن یەک ببینن و ستیفن پارەی خواردنەوەیان بۆ بدات. بۆیە لەم ئەڵقەیەدا ستیفن بە پێ دەگەڕێت تا کات بە ڕێ بکات و بە دەم گەڕانەوە بیر دەکاتەوە.
سەرەتا ستیفن بیر لە تیۆریی ڕەنگ و بینین لای ئەریستۆتێلیس دەکاتەوە و بە تێڕوانینی یاکۆب بۆھمە و جۆرج بێرکەلی بەراوردی دەکات. پاشان ھەوڵ دەدات بە چاونووقاوی بە گوێئاوەکەی ساندیماونتدا بڕوات. ساندیماونت ناوچەیەکی پاڵشاری دەبلنە. دوو خانم دەبینێت بۆ لای گوێئاوەکە دادەبەزن، یەکێکیان مامانی خوشکێکی ستیفن بووە. ستیفنیش لەوەوە بیر لە منداڵبوون و ئافراندن و ئادەم و حەوا و ھاتنی خۆی بۆ دونیا دەکاتەوە.
خاڵخاڵۆکە، ماڵی خاڵم لە کوێیە؟
ماڵی خاڵی ستیفن ھەر لە ناوچەی ساندیماونتە و ستیفن لێوەی نزیکە. خاڵی ستیفن ناوی ڕیچی گولدینگە. ستیفن بیر دەکاتەوە ئایا سەرێک لە ماڵی خاڵی بدات یان نا؟ ئینجا ئەم سەردانە لە خەیاڵی خۆیدا وێنا دەکات. وێنای ناو ماڵی خاڵی و قسەکانی خاڵی دەکات. خاڵی ستیفن ھەوادارێکی سەرسەختی ئۆپێرای شایەرەکە (ئیل ترۆڤاتۆرێ Il Trovatore)ی جیوزێپپێ ڤێردییە، بە تایبەتی یەکەم ھەوای ئۆپێراکە کە ناوی ئاللێرتایە. ستیفنیش ھەر بە دەم ڕێوە ئاوازی ئەم ھەوایە بە فیکە دەردەکاتەوە.
پاریس و بێپارەیی
بێبدەیان شتی جۆراوجۆری مێژوویی و دینی دێنە خەیاڵی ستیفن. پاشان بیر لە ژیانی ڕابردووی خۆی دەکاتەوە کە لە پاریس چەند بێپارە بووە و خەریکی خوێندنەوەی پەڕتووک بووە. بیر لەوە دەکاتەوە ڕۆژێک لە ڕۆژان ویستوویەتی پەڕتووکانێک بنووسێت و تەنھا پیتێک ناونیشانیان بن. پاشان ئەم پەڕتووکانە بنێرێت بۆ گەورەترین پەڕتووکخانەکانی جیھان. دواجار بۆی دەردەکەوێت کە ئەوەندە ڕۆ چووەتە بیرکردنەوەوە کە ماڵی خاڵی تێپەڕاندووە و سەردانیان ناکات.
ستیفن دەکەوێتەوە بیرکردنەوەی تر لە پاریس. بیر لەوە دەکاتەوە کاتی خۆی پیاوێکی لەوێ دیوە بە ناوی کێڤن ئیگنەوە و کوڕێکی ھەبووە ناوی پاتریک بووە. کێڤن ئیگن پێشتر خەباتگێڕێکی ئایر بووە، بەڵام ئەو کاتەی ستیفن لە پاریس دیویەتی لە چاپخانەدا کاری کردووە. کێڤن ئیگن ڕۆژێک لە ڕۆژان لە سەردەمی خەباتگێڕیدا لەسەر ئەوەی گوایە دەستی لە ڕزگارکردنی چەند ھاوخەباتێکی خۆیدا ھەبووە لە بەندیخانە، خۆی دەستبەسەر کراوە. ئینجا ھاوخەباتەکانی ھەوڵیان داوە لە بەندیخانە ڕزگاری بکەن بەوەی بەرمیلێک بارووتیان لە ژێرزەمینی بەندیخانەکەدا تەقاندووەتەوە. بەڵام ھەوڵەکەیان سەری نەگرتووە.
بێپارەیی، بێپارەیی، بێپارەیی
پاشان ستیفن سەرلەنوێ بیر لە ڕادەی ھەژاریی خۆی دەکاتەوە لە پاریس کە ئەگەر دایکی لە ئایرلاندەوە پارەی بۆ ڕەوانە نەکردایە لە برسدا دەمرد. بیر لە ڕووداوێک دەکاتەوە کە دەرگاوانێک دەرگای پۆستەخانەکەی بەسەریدا داخستووە و پارە ڕەوانەکراوەکەی دایکیی لەو ڕۆژەدا وەرنەگرتووە. پاشان بیر لە نادادیی پاریس دەکاتەوە کە ناچار بووە بلیتی شوێنان ھەڵبگرێت تا ببێت بە بەڵگەی ئەوەی لە شوێنی تاوان نەبووە، نەکا ڕۆژێک تۆمەتێکی بخەنە پاڵ و تاوانێکی بە سەردا ساغ بکەنەوە کە ئەم دەستی تێیدا نەبووە! ئینجا بیر لەوە دەکاتەوە کاتێک گەڕاوەتەوە بۆ ئایرلاند بۆ ئەوەی پارە نەدات بە بارھەڵگری لەنگەرگاکە، کە کرێکەی سێ پنس بووە، وا خۆی پیشان داوە کە فەڕەنسییە و زمانی ئینگلی و ئایری تێناگات. بیر لەو بروسکەیە دەکاتەوە کە باوکی بۆی ناردووە تا بگەڕێتەوە ئایرلاند، چونکە دایکی لە سەرەمەرگدا بووە. ھەر بەو ھۆیەشەوە بووە کە ستیفن پاریس و خوێندنی پزیشکیی بە جێ ھێشتووە و گەڕاوەتەوە دەبلن.
ستیفن ھەر بەردەوام بە ڕێوەیە. دەکەوێتەوە بیری پاریس و کێڤن ئیگن و یەکبینینەکەیان و بیر لەو و لە بارووت دەکاتەوە. لەوێشەوە بیر لە مێژووی ئایرلاند و خەباتە جۆراوجۆرەکانی دەکاتەوە. لە دوورەوە سەگێک دەبینێت. بەردەوام بیر لە ڕۆژگارێکی ڕابردووی ئایرلاند و دواتر لە ئاو و ئەو پیاوە دەکاتەوە کە نۆ ڕۆژە خنکاوە و لە ئەڵقەی یەکەمەوە چەند کەسێک خۆیان بۆ ئامادە کردبوو ئەمڕۆ لاشەکەی دەربکەوێت.
قەرەج و تاکە بەرھەمی ستیفن
ژن و پیاوێک لە دوورەوە دەبینێت، وا دیارە قەرەجن و ڕاوی قاقلەی کەنار ئاوەکان دەکەن. دەردەکەوێت سەگەکەش ھی ئەوانە و ناوی تاتەرزە. تاتەرز کەلاکی سەگێکی دیوە و لێوەی نزیک بووەتەوە و بە دەوریدا دێت و دەچێت. بەڵام خاوەنەکەی تاتەرز بە ھاوار بانگی دەکاتەوە. کە دەگەڕێتەوە لای شەقێکی تێ ھەڵدەدات. ستیفن دەکەوێتە بیرکردنەوە لە ژیانی قەرەج و زمانی تایبەتی قسەکردن و گۆرانی و ھۆنراوەکانیان.
پاشان بیر لە ھۆنراوەیەک دەکاتەوە کە خۆی دەیەوێت بینووسێت. دادەنیشێت و تێبینییەک لەسەر بەردێک دەنووسێتەوە. پەڕەی نامەکەی میستەر دیسیش دەردەھێنێت و سووچێکی لێ دەدڕێنێت تا مسۆدەی ھۆنراوەکەی خۆیی لەسەر بنووسێت. دیسان دەکەوێتەوە بیری جۆراوجۆر. پاشان سەرنجی ئاوی کەنداوەکە دەدات کە گیا و ڕووەک لە ژێریدا بە سستی دەجووڵێنەوە. دیسان بیری بە لای شتی جۆراوجۆردا دەڕواتەوە، تا بیر لە گۆڕانکاری دەکاتەوە، کە ھەموو شتێک بەردەوام لە گۆڕاندایە. دواتر لەسەر بەردەکە ھەڵدەستێت و کەشتییەک لە دوورەوە دەبینێت.
- لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢دا نووسیومە. لە ١٣ی ئاداری ٢٠٢٥دا پیایدا چوومەتەوە. ↩︎
