دەربارەی کورتیی ژیان[1]
نووسینی: لووسیۆس ئەنێیوس سینیکا (٤پ.ز. – ٦٥ز)
وەرگێڕانی لە لاتینییەوە بۆ ئینگلیزی: گاریث دی. ولیەمس
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: نەوا موکرجی
یەکەم
پاولینوس[2]، زۆربەی مرۆڤەکان دژ بە خراپیی سروشت سکاڵا دەکەن. چونکە ڕادەی بۆبڕراوەی ژیانمان زۆر کورتە. یان ئەم کاتەی پێمان دراوە زۆر خێرا دەڕوا، ئەوەندە بەپەلە و ئەوەندە خێرا کە هەندێ کەسی کەمی لێ بەدەر بێ، ئەگینا ژیان زۆربەمان لە کاتی تەنگانەدا، یان ڕێک لەو کاتەدا کە خۆمان بۆ ژیانکردن ئامادە دەکەین بە جێ دەهێڵێ. جا تەنها خەڵک و جەماوەرە بیرنەکەرەوەکە نین کە وا سکاڵا دەکەن و ژیان بە بەدکارێکی گەردوونی تێگەیشتوون، بەڵکو هەمان هەست وا لە کەسانێکی لێهاتووش دەکا کە سکاڵا بکەن. هەر لەبەر ئەمەیە کە مەزنترینی پزیشکەکان ئەو پەندە بەناوبانگەی وتووە کە دەڵێ: «ژیان کورتە، هونەر درێژە[3]». سکاڵاکەی ئەریستۆش هەر لەبەر ئەمەیە، نەشیاوترین وتەیە فەیلەسوف بیڵێ، کاتێک سروشت بەوە سەرزەنشت دەکا کە کاتێکی زۆری بە ئاژەڵان بەخشیوە، کە پێنج یان دە ئەوەندەی هیی مرۆڤ زیاترە، کەچی زۆر لەوە کەمتری بۆ مرۆڤ بڕیوەتەوە، ئەگەرچی مرۆڤ بۆ بەجێهێنانی کاری زۆر مەزنیش ئافرێنراوە.
بەڵام ئێمە کاتێکی کەممان بۆ ژیانکردن نییە، بەڵکو بەشێکی زۆری لێ بە فیڕۆ دەدەین. ژیان بەشی خۆی درێژە، ئەگەر هەمووی بە باشی وەبەربهێنین ئەوا تا ڕادەیەکی بەخشندانەش بۆ بەجێهێنانی مەزنترین شتەکان پێمان بەخشراوە. بەڵام کە کات لە ژیانێکی بێباکانە و بێهوودەدا بە فیڕۆ بدرێ، یان لە هەوڵی بێبەهادا بە سەر ببرێ، مردن لە کۆتاییدا فشار دەهێنێ و درک بەوە دەکەین کە ئەو ژیانەی سەرنجی تێپەڕینەکەیمان نەدەدا: تێپەڕی. بۆیە وایە: ئەو ژیانەی پێمان دراوە کورت نییە، بەڵکو ئێمە وای لێ دەکەین کورت بێ.
کەمتەرخەمی لە بەشپێدانماندا نەکراوە، بەڵکو ئێمە ژیان بە فیڕۆ دەدەین. هەروەک چۆن سامانی شاهانە و زۆر ئەگەر بدرێتە دەست بەڕێوەبەرێکی خراپ ئەوا لە چرکەساتێکدا بە فیڕۆ دەدرێ. بەڵام کاتێک بە خەمخۆرێکی خۆبەبەرپرسزان دەسپێررێ، ئەوا لە ڕێی دابەشکردنی وریایانەوە مامناوەندییانە گەشە دەکا. کاتی ژیان بوارێکی فراوان دەبەخشێ بەو کەسەی کە بە باشی نەخشەی بۆ دادەڕێژێ.
سێیەم
هەرچەندە هەموو ئەو مێشکە پرشنگدارانەی کە بە درێژایی سەردەمەکان درەوشاونەتەوە لەسەر ئەم خاڵە کۆکن، بەڵام هەرگیز نەیانتوانیوە سەرسامیی خۆیان بەرانبەر ئەم تەمومژە تۆخەی ناو مێشکی مرۆڤ بە وردی دەرببڕن. هیچ کەسێک ڕێ بە هیچ کەسێک نادا دەست بەسەر موڵکەکانیدا بگرێ، ئەگەر ناکۆکییەکی بێبایەخیش لەسەر هێڵی سنوورەکانیان سەر هەڵبدا، ئەوا پەنا دەبرێتە بەر بەرد و بازوو، کەچی خەڵک ڕێ دەدا ئەوانی تر پەرژین بشکێننە سەر بوونیان – یان لەوەش زیاتر، ئەو کەسانە بانگهێشت دەکەن کە دەست بەسەر ژیانیاندا دەگرن. هیچ کەسێک نادۆزیتەوە کە بییەوێ پارەکانی خۆی دابەش بکا، کەچی هەر یەکێک لە ئێمە ژیانی خۆی لەگەڵ چەندین کەسی تردا دابەش کردووە! مرۆڤ لە پاراستنی موڵکە تایبەتییەکانیدا گیرە، کەچی کە دێتە سەر کاتبەفیڕۆدان، زۆر دەستبڵاون لە تاکە شمەکێکیاندا کە ئەگەر بۆی چاوبرسی ببی جێگەی ڕێزە.
جا دەمەوێ یەکێک لە پیرترین خەڵکەکان بە گیر بهێنم و پێی بڵێم: «دەبینم تۆ گەیشتوویتەتە سنووری کۆتایی تەمەنی مرۆڤێک، وا بەرەو سەدەمین ساڵ یان زیاتری تەمەنت هەڵدەکشێی. وەرە، ژیانت بخەرە بەردەم وردبینین و پێداچوونەوە، با بیژمێرین چەنێک کاتت بە دەستی قەرزدەرێکەوە لێ ڕۆیشتووە، چەنێکت بە دەستی دۆستێکتەوە، چەنێکت بە دەستی کۆیلەیەکی ئازادکراوتەوە، چەنێکت بە دەستی کڕیارێکتەوە، چەنێکت بە دەمەقاڵێکردن لەگەڵ ژنەکەتدا، بە سزادانی کۆیلەکانت، لە سووڕانەوە بە شارەکەتدا بۆ بەجێهێنانی کارێکی کۆمەڵایەتی لێ بە فیڕۆ چووە. ئەو کاتانەشی بخە سەر کە تووشی نەخۆشی بووی، ئەو کاتانەش کە بێهوودە ڕۆیشتوون: دەبینی کە ساڵانێکی کەمترت بۆ دەمێنێتەوە لەوەی کە ژماردبووتن. ئاوڕ بدەرەوە و خۆت بیر بهێنەرەوە کە هەر کاتێک کە لە ئامانجەکانت دڵنیا بووبێتی، ئەو ڕۆژە کەمانەی وا بە نیاز بووی بشکێنەوە چۆن شکاونەتەوە؟ چەنێک لە کامی ڕکێفی خۆتدا بووی؟ چەنێک ڕوخسارت دەربڕینی خودی خۆی نمایش کردووە؟ چەنێک مێشکت لە نائاسوودەییدا نەبووە؟ لە ژیانێکی وا درێژتدا دەتوانی بە چ بەرهەمێکتەوە بنازێی؟ چەند کەس تۆیان لە بوونی خۆت تاڵان کردووە بێ ئەوەی تۆ ئاگادار بووبێتی کە چیت لێ براوە؟! چەنێک کاتت بە خەمخواردنی بێبنەماوە، لە ڕابواردنی بێسووددا، لە حەزی چاوچنۆکانەدا، لە کەشوفشەکانی کۆمەڵگادا لێ بە فیڕۆ چووە؟ دەبینی چەند کەم کاتت لە ئەنباری کاتەکانتدا بۆ خۆت ماوەتەوە. بۆت دەردەکەوێ کە تۆ هێشتاش پێش وادەی خۆت دەمری!»
[1] لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٩دا وەرمگێڕاوە، لە ١ی شوباتی ٢٠٢٢دا پێداچوونەوەم بۆی کردووە.
[2] پاولینوس: پۆمپەییوس پاولینوس، سوارەیەک بووە خەڵکی شاری (ئارل)ی فەڕەنسای ئێستا بووە، بەرپرسی دابەشکردنی دانەوێڵەی شاری ڕۆما بووە لە نێوان ساڵەکانی ٤٨-٥٥ی زاینیدا.
[3] ژیان کورتە، هونەر درێژە: پەندێکە، هیپۆکرات نووسیویەتی. سیسرۆ لە پەڕتووکی پرسە توسکولانییەکانی خۆیدا وتەیەکی هاوشێوەی خستووەتە پاڵ تیۆفراستوسی قوتابیی ئەریستۆ، کە پاشان شوێنی ئەریستۆشی لە قوتابخانەکەیدا گرتەوە. ئەمە یان هەڵەیە، یان بڕیارێکی بەئاگای سینیکا بووە کە پزیشکێکی بەناوبانگی وەک هیپۆکراتی لە شوێنی فەیلەسووفێکی هاوپلەی وەک ئەریستۆدا داناوە.
